قبل اینکه گوشیتان دزدیده شود، این کارها را انجام بدهید

طبق آمار اعلام شده از سوی پلیس فتای ایران، در طی یک سال، بیش از ۵۷۰ هزار فقره سرقت و کلاهبرداری اینترنتی در کشور صورت می‌گیرد. از این میان، حدود ۶۰ درصد موارد مرتبط با سرقت و دزدی گوشی‌های همراه بوده است. بنابراین می‌توان گفت در هر سال بیش از ۳۰۰ هزار گوشی هوشمند در ایران دزدیده یا مسروقه می‌شود که رقم بسیار بالایی است.

علاوه بر این، مطابق آماری که در سال ۲۰۲۱ توسط شرکت امنیتی Prey در آمریکا منتشر شده است، سالانه حدود ۳٫۱ میلیون گوشی در این کشور گم یا دزدیده می‌شود. بنابراین پدیده دزدی گوشی همراه در سطح جهانی گسترده بوده و بخش قابل توجهی از سرقت‌ها را شامل می‌گردد.

حال با توجه به روند رو به رشد دزدی و سرقت گوشی‌های هوشمند، بررسی عواقب این اتفاق برای قربانیان ضروری به نظر می‌رسد. اولین و مهم‌ترین عارضه دزدیده شدن گوشی، دسترسی سارق به تمامی اطلاعات شخصی و حساس ذخیره شده در آن است. این داده‌ها می‌تواند شامل عکس‌ها و ویدیوهای خصوصی، پیام‌ها، تماس‌ها، اطلاعات حساب‌های بانکی و شبکه‌های اجتماعی باشد.

بنابراین دسترسی سارق به این اطلاعات می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به صاحب گوشی وارد کند. به عنوان مثال، احتمال انتشار تصاویر و ویدیوهای خصوصی در فضای مجازی، سرقت پول از حساب بانکی، خریدهای غیرمجاز با اطلاعات کارت‌های بانکی، یا دستکاری اکانت‌های شبکه‌های اجتماعی وجود دارد.

از سوی دیگر، یکی از مسائلی که معمولاً پس از دزدیده شدن گوشی برای قربانیان ایجاد می‌شود، نگرانی در مورد بازگرداندن داده‌ها و جلوگیری از سوءاستفاده بعدی آن‌هاست. در صورتی که قبل از سرقت، پشتیبان از اطلاعات گوشی گرفته نشده باشد، احتمال بازگرداندن آن‌ها بسیار کم خواهد بود.

با توجه به موارد فوق، رعایت نکات امنیتی و حفاظتی لازم در گوشی‌های هوشمند، قبل از دزدیده شدن آن‌ها، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. در ادامه این مقاله به بررسی راهکارهایی برای کاهش ریسک سرقت گوشی و دسترسی سارقان به اطلاعات شخصی خواهیم پرداخت.

رمزگذاری و قفل گوشی

فعال کردن انواع قفل برای صفحه نمایش گوشی، اولین گام برای جلوگیری از دسترسی غیرمجاز به اطلاعات شخصی در صورت سرقت یا گم شدن آن است. رایج‌ترین نوع قفلی که کاربران از آن استفاده می‌کنند، وارد کردن رمزعبور رقمی یا الفبایی است. البته استفاده از الگو یا پین به جای رمز عبور نیز روش مناسب دیگری برای قفل کردن صفحه‌نمایش محسوب می‌شود.

با این حال، توصیه می‌شود به منظور افزایش امنیت، از قفل‌های زیست‌سنجشی همچون اثرانگشت و تشخیص چهره نیز بهره برد. استفاده همزمان از این قفل‌های زیستی به همراه یک رمز عبور قوی، می‌تواند میزان مصونیت گوشی در برابر دسترسی‌های غیرمجاز را به طور چشمگیری افزایش دهد. البته نکته‌ای که در استفاده از سنسور اثرانگشت باید مدنظر قرار گیرد، ضرورت ثبت بیش از یک اثرانگشت است تا در صورت مشکل در خواندن یک انگشت، گزینه‌های دیگری نیز وجود داشته باشد.

در کنار تنظیم رمز عبور و فعالسازی سنسورهای زیستی، یکی دیگر از مواردی که باید مدنظر قرار گیرد، فعال کردن قفل سیم‌کارت است. این کار باعث می‌شود حتی در صورت خارج کردن سیم‌کارت از گوشی، باز هم امکان استفاده از آن در دستگاه دیگری وجود نداشته باشد. برای این منظور، می‌توان یک رمز PIN برای سیم‌کارت تنظیم کرد که پیش از هر بار استفاده از آن، لازم است وارد شود.

به طور کلی در بخش رمزگذاری و قفل‌گذاری گوشی، توصیه می‌شود حداقل از دو لایه مختلف محافظتی شامل یک رمز عبور قوی و یک سنسور زیستی استفاده شود. همچنین فراموش نکنید که قفل سیم‌کارت نیز باید فعال باشد تا در صورت سرقت گوشی، سارق قادر به استفاده از سیم‌کارت در گوشی دیگری نباشد.

پشتیبان‌گیری و بازیابی

پشتیبان‌گیری از تنظیمات و داده‌های موجود در گوشی همراه، یکی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه‌ای است که باید انجام شود. داشتن نسخه پشتیبان از عکس‌ها، فیلم‌ها، پیام‌ها و سایر اطلاعات شخصی، امکان بازیابی آن‌ها را در صورت دزدیده یا گم شدن گوشی فراهم می‌کند. برای پشتیبان‌گیری می‌توان از ظرفیت ذخیره‌سازی ابری یا حافظه خارجی استفاده کرد. البته تنظیم پشتیبان‌گیری خودکار بر روی گوشی به صورت دوره‌ای نیز کمک شایانی به تازه نگه داشتن نسخه پشتیبان می‌کند.

همچنین به منظور آسان‌تر شدن فرایند ردیابی گوشی در صورت سرقت، ضروری است که شماره IMEI دستگاه را یادداشت و در جای امنی نگهداری کنید. شماره IMEI مانند شماره شناسایی هر گوشی است که با استعلام آن می‌توان وضعیت و محل دستگاه را تا حدودی ردیابی نمود. از این رو یادداشت دقیق آن هنگام وقوع سرقت بسیار کمک‌کننده خواهد بود. البته باید توجه داشت که دسترسی به محل دقیق گوشی از طریق IMEI منوط به گزارش سرقت به مراجع ذی‌ربط و پیگیری‌های لازم است.

یکی دیگر از مواردی که در بخش پشتیبان‌گیری و بازیابی، حائز اهمیت است، نصب برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های ضدسرقت بر روی گوشی می‌باشد. اکثر این برنامه‌ها امکانات متنوعی از جمله ردیابی موقعیت، مسدودسازی از راه دور، ارسال عکس به ایمیل، ضبط صدا و تصویر و حتی پاک کردن داده‌ها را در خود دارند. بنابراین با نصب یکی از نرم‌افزارهای قدرتمند ضدسرقت و فعال‌سازی امکانات آن، می‌توان به میزان قابل توجهی از احتمال بازگرداندن گوشی اطمینان حاصل کرد.

در مجموع، با رعایت موارد پیشگیرانه در بخش پشتیبان‌گیری و بازیابی، از جمله تهیه نسخه پشتیبان منظم، ثبت شماره IMEI و نصب نرم‌افزارهای ضدسرقت، می‌توان امیدوار بود که حتی در صورت مفقود شدن یا دزدیده شدن گوشی، بخش اعظمی از داده‌ها بازیابی و خود دستگاه نیز پیدا خواهد شد.

حفاظت از داده‌ها

یکی از مهمترین بخش‌ها در حفاظت از اطلاعات شخصی ذخیره شده در گوشی، اتخاذ تدابیر لازم جهت جلوگیری از دسترسی غیرمجاز به این داده‌ها است. اگرچه رمزگذاری و قفل‌گذاری گوشی می‌تواند تا حد زیادی مانع از دسترسی فیزیکی سارق به اطلاعات ذخیره‌شده گردد، لیکن اتصال بی‌سیم گوشی به شبکه‌های ناامن همچنان تهدیدی بالقوه برای نشت اطلاعات محسوب می‌شود. بنابراین رعایت نکات امنیتی در بخش مدیریت اتصالات بی‌سیم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

یکی از اولین اقدامات در این زمینه، غیرفعال کردن اتصالات وای-فای و بلوتوث هنگامی است که قصد استفاده از آن‌ها را ندارید. اتصال بی‌مورد این شبکه‌ها می‌تواند سبب نشت اطلاعات یا نفوذ بدافزارها به گوشی شما گردد. همچنین بهتر است تنها هنگام نیاز به اتصال بی‌سیم، وای-فای و بلوتوث را روشن کنید. علاوه بر این، توصیه می‌شود هنگام استفاده از شبکه‌های بی‌سیم عمومی یا ناامن، از اتصال VPN استفاده نمایید.

از سوی دیگر، پاک کردن داده‌های حساس و غیرضروری از گوشی، گام موثر دیگری در جهت حفاظت از اطلاعات به شمار می‌رود. این کار باعث می‌شود حتی در صورت دسترسی فیزیکی سارق به گوشی، داده‌های حساس و مهمی در اختیار او قرار نگیرد. البته با توجه به اهمیت پشتیبان‌گیری، توصیه می‌شود قبل از انجام این کار، از تمام داده‌ها نسخه پشتیبان تهیه کنید.

یکی دیگر از راه‌های موثر جهت جلوگیری از دسترسی غیرمجاز به داده‌های شخصی، استفاده از برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های رمزگذاری فایل و پوشه است. این ابزارها قادرند با رمزگذاری محتوای ذخیره‌شده، عملا داده‌ها را برای افراد فاقد دسترسی غیرقابل خواندن کنند. البته رمز عبور مناسب و قوی برای این برنامه‌ها باید در نظر گرفته شود و ترجیحا از حافظه بیرونی برای نگهداری آن‌ها استفاده گردد.

به طور کلی با رعایت توصیه‌های ایمنی در بخش حفاظت از داده‌ها، از جمله مدیریت اتصالات بی‌سیم، حذف داده‌های حساس و غیرضروری و رمزگذاری پوشه‌ها و فایل‌ها، می‌توان به طور چشمگیری از خطر دسترسی غیرمجاز به اطلاعات کاست و ریسک نشت اطلاعات را کاهش داد.

آموزش و آگاهی‌بخشی

آشنایی با شیوه‌های عملیاتی سارقان حرفه‌ای گوشی و همچنین راه‌های تشخیص گوشی‌های مسروقه، می‌تواند به پیشگیری از وقوع جرم کمک شایانی نماید. از این رو در این بخش به ارائه آموزش‌های لازم در این خصوص خواهیم پرداخت.

یکی از متداول‌ترین شگردهای سارقان حرفه‌ای گوشی، استفاده از شلوغی و ازدحام در مکان‌های عمومی همچون ایستگاه‌های مترو، اتوبوس و قطار است. آن‌ها با برانداز کردن قربانیان و حواس‌پرتی آن‌ها، اقدام به جیب‌بری و سرقت گوشی، کیف یا کیف پول می‌نمایند. همچنین گاهی اوقات با فریب دادن افراد و ادعای افتادن پول یا وسیله‌ای از آنها، سعی در منحرف کردن توجه آنان دارند تا شریک جرمشان بتواند اموال قربانی را برباید.

از سوی دیگر، یکی از موثرترین راه‌ها برای تشخیص گوشی‌های مسروقه قبل از خریدن آن‌ها، بررسی شماره IMEI دستگاه در سامانه‌های اعلام سرقت می‌باشد. در صورتی که IMEI گوشی در این سامانه‌ها به عنوان دستگاه مسروقه ثبت شده باشد، نشان‌دهنده سابقه مسروقگی آن خواهد بود. البته عدم ثبت شدن نیز به معنای عدم سابقه سرقت نیست، چراکه ممکن است قربانی سرقت، آن را گزارش نکرده باشد.

در کنار این‌ها باید به مسئله پیامدهای سوءخرید و فروش گوشی‌های مسروقه نیز توجه ویژه داشت. زیرا خریداران این گوشی‌ها عملا محرک اصلی برای ادامه سرقت و زورگیری تلفن‌های همراه هستند، چراکه بازار فروش مناسبی را برای سارقان و زورگیران فراهم می‌آورند.

بنابراین با انتشار اطلاعات آموزشی در خصوص موارد فوق، می‌توان از وقوع برخی جرایم پیشگیری کرده و متضرران بالقوه را آگاه نمود. البته پخش توصیه‌های امنیتی در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های عمومی نیز در همین راستا توصیه می‌شود.

گام‌های بعد از وقوع سرقت

پس از وقوع سرقت گوشی و مفقود شدن آن، انجام برخی اقدامات ضروری جهت پیگیری موضوع حائز اهمیت است. اولین گام، ثبت شکایت در پلیس فتا و پلیس آگاهی است تا مراتب سرقت به صورت رسمی گزارش و ثبت گردد. در این شکایت باید جزئیاتی همچون مشخصات دقیق گوشی، زمان، مکان و نحوه سرقت قید شود.

همچنین لازم است پس از ثبت شکایت، شماره IMEI گوشی سرقتی به همراه مشخصات فرد شاکی به اپراتور تلفن همراه اعلام گردد تا نسبت به غیرفعال‌سازی سیم‌کارت اقدام شود و امکان استفاده مجدد از آن در گوشی‌های دیگر منتفی گردد. البته این موضوع باید بلافاصله پس از سرقت انجام شود تا اثرگذاری لازم را داشته باشد.

همچنین می‌توان با مراجعه به دادگاه و طرح شکایت علیه مجهول، زمینه رسیدگی به پرونده را در صورت شناسایی متهم فراهم کرد. البته پیگیری‌های لازم از طریق مراجع انتظامی و قوه قضاییه جهت روشن شدن ابعاد ماجرا نیز حائز اهمیت فراوان است.

در مجموع پس از وقوع سرقت گوشی، باید تمامی مراحل گزارش، پیگیری و شکایت به طور دقیق مدنظر قرار گیرد تا امکان پیگرد قانونی متهم و بازگرداندن اموال مسروقه فراهم آید. البته همکاری نهادهای انتظامی و قضایی در این فرایند نقشی اساسی خواهد داشت.

نتیجه‌گیری

همان‌طور که در این مقاله بررسی شد، پدیده سرقت و دزدی گوشی‌های هوشمند در سال‌های اخیر به یکی از معضلات جوامع بشری تبدیل شده است. طبق آمارها، این جرایم بخش قابل توجهی از کل سرقت‌ها را به خود اختصاص می‌دهند. علاوه بر این، وقوع این حوادث برای قربانیان آسیب‌های جبران‌ناپذیری همچون دسترسی سارقان به اطلاعات خصوصی یا سرقت از حساب‌های بانکی به همراه دارد.

بر این اساس، لزوم رعایت تدابیر ایمنی لازم در گوشی‌های هوشمند به منظور پیشگیری از وقوع جرم یا کاهش عواقب آن بسیار حائز اهمیت است. در این راستا در مقاله حاضر به سه دسته اصلی اقدامات امنیتی شامل “رمزگذاری و قفل‌گذاری”، “پشتیبان‌گیری و بازیابی” و “حفاظت از داده‌ها” پرداختیم و توصیه‌هایی را به اشتراک گذاشتیم.

علاوه بر این‌ها، آموزش شیوه‌های عمل سارقان و راه‌های شناسایی گوشی‌های مسروقه، ثبت شکایت و پیگیری موضوع از طریق مراجع قضایی پس از وقوع سرقت، از دیگر مواردی بودند که در این مقاله بر آن‌ها تأکید شد.

در مجموع با آگاهی از راهکارهای پیشگیری و مراحل پس از سرقت، می‌توان امیدوار بود شاهد کاهش روند فزاینده این دسته از جرایم در کشور عزیزمان باشیم.